کورتە باسێک: دەربارەی ئامێری سێتار

لە فارسیەوە: توانا حەمە

بەشی یەکەم

وشه‌ی سێتار: بە زمانی کوردی سێتار – بە فارسی سەتار، کە بەواتای سێ تاڵ یان سێ ژێ دێت. بە شێوەیەکی گشتی ئامێری سێتار ئامێرێکی ژێدارەو بە نینۆک و ( په‌نجه‌ی نیشاندان) و ڕیشە (لێدەر)ی تایبەت دەژەنرێت.  بەڵام لە ساتی پۆلێنکردنی ئامێرەکەدا دەچێـتە خانەی  ئەو ئامێرانەی کە  ژێدارن و بە ڕیشە (لێدەر) دەژەندرێن.  ئەم ئامێرە ھەر لە دێر زەمانەوە بە ھاودەمی شاعیران، عاشقان،   گەورە پیاوانی تەسەوف و عیرفان دادەنرێت. کە لەگەشتەکانیاندا بۆ بەھیزکردنی لایەنی دەرونی و خۆیان و ڕۆچوون بە نێو بڕوا عیرفانیەکانیاندا بەکاریان ھێناوە. جان دورینگ سەبارەت بەم ئامێرە دەڵێت: (سێتار دەرونیترین و باشترین ئامێرە،  کە زیاتر بۆ دڵی خۆت دەژەنی وەک لەوەی بۆ کەسانی دیکە بژەنیت).

مێژوو:                                                                                                                                               بەشێوەیەکی گشتی ئامێری سیتار گەشەسەندن و بەرەو پێشچوونی ئامێری تەنبوورەیە.  ئەم ئامێرە لە سەردەمی ساسانیەکاندا دەرکەوتووە، تەمەنی ئامێرەکە دەتوانرێت بە زیاتر لە ھەزار ساڵ مەزندەبکرێت.  دواتر  لەگەڵ درێژ بوونەوەی ڕیشەی مێژوودا شێوە و پەردە بەندی ئامێرەکە گۆڕانی بەسەردا ھاتووە.  تا دواجار ئەم شێوەیەی ئەمڕۆی وەرگرتووە.  ئەم ئامێرە  لە سەر دەستی عەلی ئەکبەر فەراھانی و کوڕەکانی (میرزا عەبدوڵا،  ئاغا حوسینقولی)، ( لە کۆتای سەردەمی قاجارەکاندا)، وەک بەشێک لە ڕەگی فێربوونی ئامێری تار دەستی بە گەشەسەندن کردووە.  دەرەنجام گەیشتۆتە ئەو ئاستەی، کە وەک ئامێرێکی سەربەخۆ لە نێو ئامێرە ئێرانیەکان و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا جێی خۆی بکاتەوە.

 

میرزا عەلی ئەکبەر ، باوکی ڕەدیفی ئێران

سەبارەت بە ئەم وێنەیە ئەمە تاکەوێنەی (ئاغا عەلی)یە، کە کە دروستکراوی مەلەکیە و ھەرچەندە کە تا ئێستا نەزانراوە کە ڕەدیف خۆی کۆی کردۆتەوە یاخود لە باوکیەوە بە شێوەی سینە بەسینە بۆی ماوەتەوە. بەڵام لەگەل ئەوەشدا ھەر ئەو بە باوکی ئەو ڕەدیفەی ئیرانی دەزانرێت کە ئێستا لە بەردەستدایە.

تایبەتمەندیەکانی سێتار
١. بە بەراورد لەگەڵ ئامێرەکانی تر، پێوانەی ئامێرەکە و  دەنگی کەمە،  بەڵام لە ھەمان کاتد دەنگێکی نیان و دڵنشینی ھەیە.
٢. بە ھۆکاری قەبارە و کەمی ئاستی دەنگی ئامێرەکە کەمتر شێوەیەکی گشتی و کۆمەڵی وەرگرتووە،  ئامێرژەنەکانی شوێن و خەڵوەتی تایبەت بە  خۆیان ھەیە.
٣. تایبەتمەندی ئەم ئەم ئامێرە ئەوەیە کە بە ڕیشە ناژەندرێ بە ڵکو بە نینۆک دەژەنرێت، ئەمەش ڕەنگێکی تر بە ھەستی ئامێرەکە بە خشیوە. بەڵام بۆ ئەو کەسانەی کە نینۆکیان دەشکێت، یان گرفتیان ھەیە، زۆر جار (ڕیشەی) تایبەت بە خۆی بۆ دروستکراوە بەڵام کەمتر بەکار دێت.

..........................................................................................................

بەشەکانی ئامێرەکە :    

بەشەکانی ئامێرەکە لەم وێنەیە كەدا پێی ژماره‌کان ديارى كراوە. 

 :  

1. کاسە :  سندوقی دەنگی ئامێرەکە کە لە تەختە دروست ئەکرێت.
2. دستە     : (فینگەر) ئەو جی دەستەی کە پەردەکانی لە سەر دەبەسترێت.
3. صفحە:   تەختەیەکی تەنکە، کە لەسەر کاسە دا دەپۆشێت، خەرەک لە سەری دا دەنرێت. ئەم بەشە گرنگترین بەشی ئامێرەکەیە بۆ دەنگ خۆشی ئامێرەکە.
4. سوراخھای روی صفحە :  بۆ ڕیکخستی دەنگی ئامێرەکەیە.
5. سر دستە : ئەو بەشەیە کە کە کلیلەکانی پێوە گیر دەکرێت.
6. گوشی:  کلیلەکانە و ژێکانی لە سەر دەبەسترێت.
7. پردە:  ئەو داوانەیە کە بە دەستەوە دەبەسترێت و میانەکانی لە سەر دیاری دەکرێت.
8. خرک:  ئەو پردەیە کە ژێکانی بەسەردا تیپەڕدەکرێت.
9. شیطانک : لە ئیسقان دروست ئەکریت و ئەو بەشەیە ژێکانی بەناودا تیپەڕ دەکرێـت.
10. سیم گیر : ئەو بەشەیە کە ژێکانی لەسەر گیر دەکرێت بە کاسەوە لکاوە. کە لە شاخی ئاژەڵ دروست دەکرێت.
11. سیم : سێتار چوار ژێی کانزا ھەیە  کە بە پیاکێشانی نینۆک دەنگ دەردەکات.
12. شیار کنار دستە : ئەو بەشەیە کە شوێنی  پەردەکانی لە سەر دیاری دەکرێـت و دەبەسترێت.